بنابر پژوهش‌های پاره‌ای از زبانشناسان ایرانی، واژه نَهاوند به معنی شهر یا آبادی قرار گرفته در پیشِ رو است، زیرا «نَها» در زبان‌های ایرانی به معنی پیش و وند از فعل کهن «وندیدن» به معنی نهادن گرفته شده‌است. بنابراین نهاوند یعنی «نهاده در پیش رو». نظریه‌های مختلفی از پیشینه‌ی تاریخی این منطقه باستانی باقی مانده است. برخی از مورخین نهاوند را مـحـل پـهلـو گرفتن کشتی نوح می‌دانند. به استناد تحقیقات باستان‌شناسان در تپه گیان روستایی در 18 کیلومتری جنوب باختری نهاوند( در حدود 37 قرن قبل از میلاد مسیح قومی در این منطقه زندگی می‌کرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی و آسیایی از بین رفت. در مورد کلمه ی نهاوند از گذشته تا به امروز اختلاف نظر هایی وجود داشته است.

واژه ی نهاوند در زمان های مختلف و از زبان های متفاوت، به صورت های مختلفی تلفظ شده است که از جمله‌ی آنها می توان به: نوح اوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.

از طرف دیگر نهاوند در گذشته نام های دیگری داشـتــه اســت بـه قـول بـطلـمـیـوس نـیـفواندای خـوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شده است.به گـفـته ی ملک الشعرای بـهـار در عـصـر سلـوکیه نهاوند استان بزرگی بوده کـه بـه لـحـاظ سـکونت داشتن ملکه ی لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شده است.

به همین صورت واژه دماوند که صورت اصلی و قدیمی‌تر آن دُمباوند و دُنباوند ضبط شده به معنی «قرارگرفته در پشت» است زیرا دُنب در زبانهای ایرانی به معنی دنباله و پشت است.به گفته برخی دیگر از صاحبنظران نهاوند کنونی همان << نوح آوند>> بوده که به گفته آنان محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح بوده است .

گویش مردم شهر نهاوند، نهاوندی و باقیمانده زبان‌های کهن ایران است که از گویش پهلوی برآمده است. نهاوند به گفته برخی پژوهش گران تاریخ ایران به معنی شهر جلو یی و شهر دماوند به معنی شهر عقبی از سمت مغرب زمین می باشد و در برخی دیگر از کتابهااز نهاوند به معنی شهر ظرف سخن بمیان آمده ولی در نقشه های ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت nihavand نوشته اند که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بوده است. {{مدرک} www.nahavandonline.com

شهرستان نهاوند که قدمت بسیار دیرینه ای در استان همدان دارد، در گذشته های دور پایتخت یزدگرد سوم بوده است و از آن به عنوان شهر خفته ساسانی یاد میشود.منبع وبگاه راسخون اسلام در جنگ فتح الفتوح نهاوند برای اولین بار به ایران وارد شد.